Μιχάλ Καλέτσκι (Michał Kalecki)

2013-08-05 17:18

Ακόμα και οικονομολόγοι μπορεί να μην έχουν ξανακούσει το όνομα του,Μιχάλ Καλέτσκι (Michał Kalecki), αλλά γι' αυτό φταίει που η σχολή σκέψης του περιθωριοποιήθηκε κι όχι η απήχηση του έργου του. Στην εποχή του αναγνωριζόταν πως είχε προηγηθεί του Κέινς (Keynes) σε πολλές σημαντικές του ιδέες -πολλά χρόνια πριν εκείνος δημοσιεύσει την «γενική θεωρία» του- ενώ άσκησε μεγάλη επιρροή σε ορισμένους μυθικούς διανοητές του Κέιμπριτζ, σαν την Τζόαν Ρόμπινσον (Joan Robinson) και τον Νίκι Κάλντορ (Nicky Kaldor).

Στο άρθρο του «πολιτικές όψεις της πλήρους απασχόλησης» περιγράφει με αλλόκοτη ακρίβεια γιατί η κυβερνητική μας συμμαχία επιτίθεται κατά των μισθών μας, τις εργασιακές μας συνθήκες και το κοινωνικό μας κράτος.

Ο τόνος του είναι ιλαρός και φρέσκος: «η συντριπτική πλειοψηφία των οικονομολόγων» συμφωνεί στους τρόπους καταπολέμησης μιας οικονομικής ύφεσης, λέει ο Καλέτσκι: το κράτος οφείλει να δανειστεί περισσότερα και να επενδύσει το ρευστό είτε στην ανέγερση σχολείων και νοσοκομείων, είτε στην παροχή επιδομάτων και φοροαπαλλαγών. Τα-τα! Μέσα σε δύο σελίδες καταφέρνει ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της οικονομικής ύφεσης και να απορρίψει τα περισσότερα από τα επιχειρήματα κατά του κρατικού δανεισμού, που την τελευταία πενταετία τα ακούμε με τόσο πληκτική επανάληψη.

Τι συμβαίνει όμως όταν οι δανειστές ανησυχούν να δανείσουν το κράτος; Τότε λέει ο Καλέτσκι η κεντρική τράπεζα αυξάνει τα επιτόκια, και μιας που οι περισσότεροι δανειστές είναι Βρετανοί (όπως συμβαίνει και τώρα) τα λεφτά θα ξαναγυρίσουν στην οικονομία. Σημειώνει πάντως πως ο υπό τον Τσόρτσιλ (Churchill) κυβερνητικός συνασπισμός που διεξήγαγε τον πόλεμο δημιούργησε «αστρονομικά δημοσιονομικά ελλείμματα», ενώ «τα επιτόκια δεν αυξήθηκαν από τις αρχές του 1940». Αλλά τι συμβαίνει όταν η διαχείριση του ελλείμματος γίνεται πολύ ακριβή; Τότε οι υπουργοί καλούνται να βρουν περισσότερα λεφτά. Όχι βέβαια φορολογώντας τους μισθούς ή τις αγοραπωλησίες των καθημερινών ανθρώπων, κάτι που θα επιβράδυνε την οικονομική μεγέθυνση, αλλά αυξάνοντας την φορολογική πίεση στον αδρανή πλούτο.

Μιας που το 'φερε η κουβέντα, αυτή η πρόταση εμφανίζεται σε μια μικροσκοπική σημείωση στην δεύτερη σελίδα. Κι αν, αναγνώστη, δεν μπορείς να λατρέψεις έναν άνθρωπο που καταθέτει έναν καινοτόμο τρόπο να ρουφήξει τους πλούσιους σε μια μικρή παράγραφο με πλάγια γράμματα, φοβάμαι πως δεν θα γίνουμε ποτέ φίλοι.

Έχοντας ξεμπερδέψει με τα επείγοντα προβλήματα, ο Καλέτσκι σημειώνει πως μια ανθηρή οικονομία με σημαντική κερδοφορία είναι μεν καλή για τους «βαρόνους της βιομηχανίας», αλλά δεν θα επέτρεπε ποτέ μια τόσο έντονη κρατική παρέμβαση. Και σε μια πρόταση που λες κι έχει γραφτεί για την σημερινή, μετά την κρίση, Βρετανία, υποδεικνύει ως μια από τις μείζονες εστίες αντίδρασης τους «λεγόμενους "οικονομικούς εμπειρογνώμονες" που συνδέονται στενά με τις τράπεζες και τους πλούσιους», μαζί με τις «μεγάλες επιχειρήσεις».

Η αντίσταση που προβάλλει αυτή η συμμαχία αφεντικών και διαχειριστών της οικονομίας οφείλεται σε τρεις παράγοντες. Πρώτον, θέλουν όσο το δυνατό λιγότερη κρατική παρέμβαση στην οικονομία· δεύτερον, δεν επιθυμούν να δραστηριοποιηθεί το κράτος σε νέους τομείς, εκτοπίζοντάς τους ίδιους από αυτούς· αλλά αυτό που πραγματικά κρατάει τους καπιταλιστές άγρυπνους τα βράδια είναι η εμπέδωση της αυτοπεποίθησης των εργαζόμενων, που θα δημιουργούσε μια υγιής αγορά εργασίας. Θα ζητούσαν μισθολογικές αυξήσεις, καλύτερες εργασιακές συνθήκες, ίσως ακόμα και να έχουν λόγο στο πώς διοικούνται οι επιχειρήσεις τους. Οι πλήρως απασχολούμενοι καλοπληρωμένοι Βρετανοί θα είχαν περισσότερα λεφτά να αγοράζουν πράγματα, πράγμα που σημαίνει πως μια υγιής οικονομία που στηρίζεται στο κράτος είναι καλύτερη για την κερδοφορία από μια οικονομία σε κρίση. «Αλλά η "εργασιακή πειθάρχηση" και η "πολιτική σταθερότητα" είναι σημαντικότερες για τα αφεντικά από την κερδοφορία». Μια ανασφαλής και φοβισμένη εργασιακή δύναμη είναι προτιμότερη από μια εργατική τάξη διεκδικητική και γεμάτη αυτοπεποίθηση.

Αλλά η έννοια του Καλέτσκι που φωτίζει καλύτερα το τι συμβαίνει σήμερα είναι εκείνη του «πολιτικού επιχειρηματικού κύκλου». Αντί να επιλέγει τις δημόσιες δαπάνες και την υγιή ανάκαμψη της οικονομίας, η Βρετανία έχει κολλήσει σε μια ύφεση, που η τυφλή εμπιστοσύνη στον δυναμισμό του ιδιωτικού τομέα το μόνο που κάνει είναι να την βαθαίνει ολοένα. Αλλά οι αναλογίες του τότε με το σήμερα δεν σταματούν εδώ. Την περασμένη εβδομάδα, την επομένη της μέρας που οι βουλευτές μας ψήφισαν έναν νόμο που προβλέπει πραγματικές περικοπές στα επιδόματα ανεργίας και τους χαμηλόμισθους, οι εφημερίδες αναπαρήγαγαν τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης πως το σφάξιμο του κοινωνικού κράτους δεν σταματάει εδώ. Μετά οι «φαϊνάνσιαλ τάιμς» ανέφεραν πως το επίδομα θέρμανσης πάει για κόψιμο.

Εντωμεταξύ, το βιοτικό επίπεδο των εργαζόμενων δέχεται διαρκή επίθεση: οι μισθοί πέφτουν διαρκώς, πολύ περισσότερο από ότι ο πληθωρισμός και τα εργασιακά δικαιώματα θυσιάζονται στο βωμό των μερισμάτων των μετόχων. Για όσους είναι κάπως αργόστροφοι, υπάρχει πάντα ο Ουίλιαμ Χέιγκ (William Hague), να παροτρύνει τους Βρετανούς να «δουλεύουν σκληρότερα».

Ίδιοι τόνοι κυριαρχούν και στα μίντια. Την περασμένη Παρασκευή (11/1), οι βιβλιοθηκάριοι της «Γκάρντιαν» έκαναν μια μικρή ανάλυση των τίτλων σε όλα τα βρετανικά ταμπλόιντ από το 2007. Ανακάλυψαν πως ως το 2010 ο τύπος χρησιμοποιούσε πολύ περιορισμένα την λέξη «παράσιτο» όσον αφορά τους δικαιούχους επιδομάτων προνοίας ή άλλων κοινωνικών προνομίων. Όλο το 2007, είχαμε μόλις 46 τέτοιες αναφορές. Αλλά το 2010 ο αριθμός εκτοξεύτηκε στις 219 αναφορές, για να φτάσει στις 240 πέρσι. Όσο για την υποτιθέμενη διαμάχη «τεμπέληδων εναντίον παραγωγικών», την λάθος αντιπαράθεση της μόδας, ως το 2010 αυτή η φράση ήταν ανύπαρκτη. Πέρσι, εμφανίστηκε συνολικά 10 φορές. Αλλά μόνο τις πρώτες δύο πρώτες εβδομάδες του 2013, ο τύπος την είχε αναπαράγει 30 φορές.

Είτε προέρχεται από τους πολιτικούς, είτε από τον τύπο, η ένταση της επιχειρηματολογίας υπέρ της λιτότητας αυξάνει όσο περισσότερο «βγάζει μάτι» η αποτυχία αυτής της πολιτικής. Η Βρετανία οδεύει για την τρίτη συνεχόμενη χρονιά ύφεσης, χωρίς να διαφαίνεται καμία προοπτική ανάκαμψης. Και αυτό που ήταν ανέκαθεν προφανές όσον αφορά τους δημοσιονομικούς σχεδιασμούς της κυβερνητικής μας συμμαχίας, πως το κράτος πρόνοιας και τα δημόσια αγαθά μας θα συρρικνώνονταν, υλοποιείται, αργά και σταθερά.

Όπως αναφέρει ο Μάλκολμ Σόγιερ (Malcolm Sawyer), ένας ειδήμων στον Καλέτσκι, ο Πολωνός οικονομολόγος πάντοτε προειδοποιούσε κατά της ολομέτωπης επίθεσης κατά του κοινωνικού συμβολαίου που βιώνουμε σήμερα. «Η αντιμετώπιση των ελλειμμάτων παρέχει κάλυψη στην επίθεση κατά των μισθών και των επιδομάτων». Όσο για την λιτότητα, δεν είναι παρά η κωδική ονομασία για την μαζική αναδιανομή πλούτου και εξουσίας σε ακόμα λιγότερα χέρια.»

Ο Aditya Chakrabortty είναι οικονομικός συντάκτης